De vlieggeschiedenis van Soesterberg begint in 1908 als hier de eerste zweefvlucht boven Nederland wordt gemaakt. Twee jaar later wordt de Maatschappij voor Luchtvaart opgericht. Men hoopt de uitgestrekte heide te exploiteren met vliegdemonstraties, -wedstrijden, -opleidingen en de fabricage van vliegtuigen.
Luchtvaartpionier Frits Koolhoven maakt hier in 1911 de eerste vlucht met zijn zelfgebouwde 'Heidevogel'. De belangstelling van het publiek voor deze evenementen is zo groot dat er een trammetje gaat rijden tussen Den Dolder en het restaurant op de vliegheide.
In 1913 koopt de Staat der Nederlanden het gebied te behoeve van de voorloper van de Koninklijke Luchtmacht.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vernietigt de Duitse Wehrmacht het vliegveld. De Duitsers bouwen vervolgens een compleet nieuwe vliegbasis met betonnen startbanen en stevige hangars.
Aan het einde van de oorlog krijgt deze Fliegerhorst opnieuw met bombardementen te maken, nu van de geallieerden. Pas in 1950 is de Vliegbasis Soesterberg weer helemaal operationeel en klaar voor een belangrijke rol tijdens de Koude Oorlog. Tussen 1954 en 1994 is Soesterberg de thuisbasis van de 32nd Fighter Group van de Amerikaanse luchtmacht. In de jaren zestig bouwden de Amerikanen hier 17 stevige vliegtuigshelters.
Op dit moment wordt alleen een klein deel van de vliegbasis nog militair gebruikt. De rest van het terrein biedt ruimte voor onder meer het Nationaal Militair Museum, culturele activiteiten en prachtige natuur.
Op het terrein zijn meerdere wandelroutes te volgen. Ik ga de komende twee maanden Keihard Leuke Dingen Doen. Dat is geen bucketlist waarbij ik uit vliegtuigen spring of naar de andere kant van de wereld vlieg. Nee, op mijn lijst staan afspraken met vrienden, museumbezoeken, stedentrips en wandelingen.
Vandaag loop ik op dit terrein de wandeling Shelter, die langs een aantal van de vliegtuigshelters leidt.
shelter met daarvoor een wachthuisje
stam van een berk
Op de site van Utrechts Landschap, de eigenaar en beheerder van dit terrein, staat dat op dit stuk van de wandeling de spinnendoder in grote aantallen voorkomt. Spinnendoders vormen een wespengroep. Zij verlammen een spin en nemen deze mee naar een nestholte. Daar dient de weerloze spin tot voedsel voor de larven van de spinnendoder. Rond de besten leven zogenaamde inbrekersvliegen. Deze leggen hun eitjes op de verlamde spin als de spinnendoders van huis zijn. Van de zeventig soorten spinnendoders in Nederland komt meer dan de helft voor op de voormalige vliegbasis, waaronder ook zeldzame exemplaren. Een variant van de spinnendoder die hier ook voorkomt is de sprinkhaandoder. Deze wespensoort hanteert dezelfde techniek op een andere prooi.
Ceropales (Spinnendoder) - foto Theo Terwiel
Langs het voetpad zijn enkele kuilen te zien. Het zijn bomkraters uit het eind van de Tweede Wereldoorlog. Het terrein is dan in gebruik bij de Duitsers onder de naam Fliegerhorst Soesterberg en is een belangrijk doelwit van de geallieerden bij luchtaanvallen. Het Duitse leger probeert vliegtuigen te camoufleren en legt zelfs een schijnvliegveld aan bij Den Treek om de aandacht af te leiden. Toch kan het niet voorkomen dat het gebied meerdere keren flink door bommen wordt getroffen. Dit kost meerdere levens van piloten en omwonenden. De bomkraters zijn stille getuigen van deze dramatische gebeurtenissen.
Bij de start van de wandelpaden wordt je gewaarschuwd om het pad niet te verlaten. Er kunnen nog niet-gesprongen explosieven liggen. Als ik even wat naar rechts loop voor een betere foto denk ik aan deze waarschuwing. Ik denk ook aan de gebieden in de wereld waar het tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld is dat je op een bom kunt stappen.
Shelter in gebruik door kunstenaars: Zestwaalf
In de vroege ochtend van 5 juni 1967 tijdens de Zesdaagse Oorlog suizen Israëlische gevechtsvliegtuigen 'onder de radar' richting Egypte. Daar bombarderen ze verschillende luchtbases en vernietigen in één klap de complete Egyptische luchtmacht. Vierhonderd vliegtuigen werden in één keer uitgeschakeld omdat ze zo keurig naast elkaar stonden opgesteld in de buitenlucht.
Naar aanleiding van deze verrassingsaanval krijgt iedere NAVO-basis in Europa bomvrije Hardened Aircraft Shelters. De eerste 18 komen in het Amerikaanse deel op Soesterberg, Camp New Amsterdam. Een derde generatie van 17 grotere shelters moet in 1975 het squadron F15 Eagles beschermen tegen eventuele bombardementen. Gemaakt van golfplaat met daarop een huid van gewapend beton, weerstaan ze een directe inslag van 500-ponder bommen. De shelters staan ogenschijnlijk lukraak in het landschap. Dit is bewust gedaan zodat ze niet allemaal in één aanval gebombardeerd kunnen worden.
Achter een loodzware, meer dan dertig centimeter dikke deur, vind je bunker 600. Dit was de Amerikaanse commandobunker tijdens de Koude Oorlog. Deze bunker is bestand tegen alles dat de Russen konden inzetten: chemische, biologische en zelfs nucleaire wapens.
In het geval van een aanval konden circa 65 personen hier verblijven. Het commandocentrum moest drie tot vier weken onafhankelijk van de buitenwereld kunnen blijven opereren. Contact naar buiten ging via een landline, radio en radar. Een ouderwetse bakelieten telefoon, voorzien van de waarschuwing 'Do not discuss classified information' en een grauw instructielokaal met groene krijtborden herinnert aan een tijd waarin de dreiging van de bom heel zichtbaar en voelbaar is. Onder de bunker liggen diverse gangen die wellicht verwijzen naar een vluchtroute.
Deze open strook is de voormalige Duitse start- en landingsbaan. Aangelegd tijdens de Tweede Wereldoorlog, later dichtgegroeid en enkele jaren terug weer zichtbaar gemaakt. Op de Duitse baan zijn veel kommavlinders te vinden. Je komt ze nog maar weinig tegen in Nederland. Dit kleine, maar prachtige vlindertje houdt van schrale zandgronden. Het is dol op nectar van het weelderige slangenkruid.
De kommavlinder fladdert met name rond in juli en augustus en is vooral zichtbaar als de zon schijnt. Want als die achter de wolken verdwijnt, gaan ze liever even zitten. En als het kouder wordt, verschuilt de kommavlinder zich graag in het struikgewas of onder een graspol.
Hesperia comma (Kommavlinder) - foto: S. van der Molen
Vogelkijkhut, voor het spotten van o.a. de veldleeuwerik, de havik en de tapuit.
wachthuisje
De Shelter 'Kermis op de basis' van Dropstuff Media is ingericht als inspirerende en interactieve ruimte voor vergaderingen, trainingen of bijvoorbeeld hybride of online events.
Het mos neemt langzaam bezit van de wanden van de shelters. Hopelijk kunnen we deze objecten verder teruggeven aan de natuur en gaan we ze niet opnieuw nodig hebben voor hun oorspronkelijke doeleinden.
Informatie op deze pagina komt van de informatieborden langs de route en de site utrechtslandschap.nl/routes/wandelroute/shelter.