2024 Moarre

Het dorp is ontstaan op een terp die enkele eeuwen voor de christelijke jaartelling werd opgeworpen. De terp van Morra was geen al te hoge terp, de meeste bebouwing bevindt zich binnen de volledige ringweg. De plaatsnaam duidt op dat het dorp bij een moeras was gelegen, een zompig gebied in het lage weidegebied. 

Het tweelingdorp kent gezamenlijk de kaatsvereniging Warber Bliuwe. Verder heeft Morra onder meer een dartclub, een muziek- en toneelvereniging. 

Bij het achteraf opzoeken van informatie over Morra kom ik erachter dat het huis waar we verbleven onder voorbehoud is verkocht. Voorgaande foto's komen dan ook van Funda. 

Maandag

Lekker gemaakt door foto's zoals deze van Wil Leurs en Jody Zweserijn rijden we de eerste dag naar Wierum. Bij eb valt daar een in 1955 gezonken praam droog. Het scheepswrak is een zeer populair foto-object en ik ben dan ook zeer benieuwd. We staan er bij laagwater, zien meerdere paaltjes boven het water uitsteken maar die vormen geen praam. Waar we ook kijken, geen wrak te bekennen. Het waait hard, de wind snijdt in ons gezicht. Niet uitnodigend om lang te zoeken. 

De eigenaar van de buurtsuper van Easternijtsjerk, tevens trainer bij de plaatselijke voetbalclub, voorzitter van de feestcommissie en nog tal van andere functies, waarschuwt ons dat er deze avond, de avond voor oudjaar, in de buurt een auto met een carbidkanon rond zal rijden. Die zal een geluid produceren dat ook door oordopjes niet kan worden tegengehouden. Het valt gelukkig mee. We horen 's avonds wel het kenmerkende doffe ploffen van de wegschietende deksels van melkbussen maar komen de nacht goed door. 

Dinsdag

Ook vandaag is het koud en regenachtig. Dan hang je toch minder de toerist uit. Dus geen bezoek aan het beeld van Bonifatius. Ook niet aan de ijsfontein, de stadswallen, brouwerijen of de oude fabriek van Sonnema Berenburg. De kringloopwinkels blijken helaas gesloten. We lopen door de gemoedelijke straatjes, met de winkelketens die je in ieder stadscentrum ziet. 

En dan staan we opeens op de Bontebrug. Tijdens de elfstedentocht komen de deelnemers de binnenstad van Dokkum binnen op Het Kleindiep. De schaatsers moeten onder deze boogvormige brug door, om hun stempel te halen. Bij de stempelpost op het Kleindiep bevindt zich het keerpunt, waarna de schaatsers terug over de Dokkumer Ee richting Bartlehiem en Leeuwarden gaan. 
We warmen op in het gezellige stadscafé Artisante.

Uitzicht bij ons huisje. Dit soort beelden spreken tot mijn verbeelding. De kale bomen die de structuur van de takken prijsgeven. De boerderij doet denken aan de woningen van de talloze kinderrijke families uit mijn stamboom. Plekken die voorkomen in boeken die nog niet zijn geschreven maar die zich bij het aanschouwen wel vormen in mijn hoofd. 

Donderdag

En dan is er één jarig, en ik ben het niet. Het nieuwe jaar gaat haar tweede dag in. De zon schijnt en na een feestelijk ontbijt gaan we op pad. We rijden allereerst naar Moddergat. De dorpskern ligt aan de zeedijk van de Waddenzee. Het dorp vormt samen met het dorp Paesens één gemeenschap, onder de naam Paesens-Moddergat. Het dorp is in de 18e eeuw ontstaan, bij de monding van de zeeslenk, die nogal wat slijk kende. 

De tweelingdorpen Paesens en Moddergat bezaten in de 19e eeuw een grote vissersvloot. In de nacht van 5 op 6 maart 1883 voltrok zich een ramp voor de gemeenschap. Tijdens een zware storm vergingen 17 blazers (zeewaardig zeilschip geschikt voor zwaardere visserswerkzaamheden) en aken (klein roei- of zeilvaartuig, bestemd voor de visserij) en kwamen 83 dorpelingen van Paesens en Moddergat om. Ter herdenking werd in 1958 op de zeedijk een monument opgericht. Anno 2021 is in de dorpen de visserij nog steeds een belangrijke bron van inkomsten, maar de visserijschepen hebben de haven van Lauwersoog als thuishaven.

Moddergat wordt beschouwd als één van de mooiste dorpen van Friesland. De Waddenzee is bij laagtij meestal een oneindige vlakte van slik en geulen, maar bij Moddergat is deze vlakte doorsneden door een eeuwenoude rijsdam. Deze rijsdam bestaat uit duizenden niet al te dikke boomstammen die strak in het gelid in twee rijen staan opgesteld. Tussen de rijen liggen grijze blokken basalt lukraak opgestapeld. De rijsdammen hadden tot doel de stroming te onderbreken zodat het slib tijd had om te bezinken voor de landaanwinning. Nu is het vooral een fotogenieke 'erfscheiding' die op internet veel mooie foto's oplevert met zonsondergangen.

We rijden door naar Holwerd. Vlakbij de plek vanwaar de boot naar Ameland vertrekt staat het beeld Wachten op hoog water van Jan Ketelaar. Het beeld bestaat uit twee, van metaal gelaste, vrouwen van vijf meter hoog. Een volle vrouw en een dunne vrouw. Ze kijken uit over zee. Het beeld gaat over de zoektocht naar balans en uitwisseling. De volle vrouw werd in december 2018 geïnstalleerd, het jaar van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad. Op 16 september 2019 kreeg ze gezelschap van de dunne vrouw. 

Het beeld maakt onderdeel uit van Sense of Place. Deze organisatie, opgericht door Joop Mulder (oprichter van het Oerolfestival), is een culturele ontwikkelorganisatie die de regio langs de Waddenkust nieuwe vitaliteit geeft met behulp van beeldende kunst- en ontwerpprojecten. Samen met bewoners en in het landschap vertellen ze via deze projecten het verhaal van het Noorden. De geschiedenis van het gebied en bewoners, het landschap én de toekomst.

Terug naar ons huisje rijden we langs Ferwert en zien daar een kerk op de kleine heuvel. Ik moet meteen denken aan het boek waarin ik zojuist ben begonnen, Voorland van Octavie Wolters. Deze schrijver en beeldend kunstenaar is vooral bekend van de prachtige prentenboeken Het lied van de spreeuw en Dit gaat nooit voorbij. Maar daarvoor schreef ze deze roman en vanaf de eerste bladzijde word ik meegezogen in haar woorden. Haar beschrijvingen ontroeren me. Roepen een creativiteit bij me op die ik lang niet heb gevoeld en waar ik maar niet bij kom. Ik houd niet zo van schrijvers die bijvoeglijk naamwoorden gebruiken om interessant over te komen. Bij Octavie voelt ieder woord welgekozen en noodzakelijk. Waar ik zelf nogal eens met zevenmijlslaarzen door het leven ga, durft zij de diepte in te gaan en brengt iedere zin je dichter bij de kern. Het voelt alsof zij dit verhaal beleefd en geleefd heeft. Alsof zij iedere stap in het boek zelf heeft gezet, alle gedachten zelf heeft gedacht, ieder ding wat ze beschrijft zelf heeft gezien. 

Hieronder een stukje uit de proloog waar ik aan moest denken bij het zien van de kerk in Ferwert.

Vrijdag

Op vrijdag gaan we lekker kringlopen in Sint Annaparochie. We beginnen bij Malle Pietje, een aantal loodsen vol brocante, antiek en tweedehandsgoederen. Een heerlijke plek waar je heel hebberig wordt. Daarna nog naar twee fijne nabijgelegen kringloopwinkels. 

De Lijst van kerken in Friesland telt honderden kerkgebouwen, waaronder meer dan 130 middeleeuwse kerken die de tand des tijds geheel of gedeeltelijk hebben doorstaan. De provincie was in de middeleeuwen relatief dichtbevolkt. De bevolking woonde met name in en rond de Friese elf steden en meer dan honderd dorpen. Centraal in stad en dorp stond de kerk. Daarnaast werd het platteland gedomineerd door de talloze kloosters in Friesland. Van de kloosters is weinig overgebleven, maar van de kerken des te meer. En ook nu nog steken de vierkante torens fier boven het centrum uit. Ik ben niet gelovig. Toch hebben deze gebouwen een aantrekkingskracht op me. Er gaat iets van troost en verbinding van uit. 

Op de terugweg naar Morra lonkt deze kerk in Stiens en we maken een korte tussenstop. De Grote of Sint Vituskerk in Stiens is één van de oudste en meest karakteristieke dorpskerken in Fryslân. De oudste delen van de kerk zijn van omstreeks 1100. Het is mogelijk dat er voor 1100 op deze zelfde terp een houten kerkje heeft gestaan. 
Op de website van de kerk: 'De kerk is gebouwd als een lang gerekte hal, gericht naar het oosten. In het oosten gaat de zon op. De opgaande zon, die licht en warmte geeft staat symbool voor onze Heer Jezus Christus, die het licht van de wereld is. De doden in de kerk en op het kerkhof zijn ook allemaal begraven in oostwaartse richting. Zo wachten zij als het ware op de komst van de Heer, die hen bij zijn komst uit hun graven zal doen opstaan.'

Zaterdag

Op onze laatste dag gaan we naar Nationaal Park Lauwersmeer. Vogelparadijs op vroegere zeebodem. Tot 1969 had de zee hier vrij spel. Na de afsluiting heeft de natuur een unieke invulling aan het gebied gegeven met een enorme vogelrijkdom en tal van bijzondere planten en dieren.

In de wildernis van water en eilandjes, bos, rietvelden en ruige graslanden op de grens van Groningen en Friesland broeden ruim 100 vogelsoorten en overwinteren elk jaar tienduizenden ganzen. In het voor- en najaar, tijdens de vogeltrek, is het vogelfeest het grootst. Dan kun je op één dag 30.000 brandganzen zien overvliegen. Ook voor bijzondere vogels kom je in Nationaal Park Lauwersmeer aan je trekken. Je ziet er steltkluten, lepelaars en grauwe franjepoten. Of de zeearend, die hier sinds een aantal jaren broedt.

Nationaal Park Lauwersmeer heeft sinds oktober 2016 officieel het predicaat Dark Sky Park. Dit is een gebied waar de duisternis behouden blijft en waar bezoekers ’s nachts welkom zijn om die duisternis te beleven en van een heldere sterrenhemel te genieten.

Het is de eerste dag dat de wind is gaan liggen. We verheugen ons op een wandeling in de natuur en foto's maken van details. 

We lopen de Konijnenroute, vanaf activiteitencentrum Lauwersnest. De naam van deze route stamt nog uit de tijd dat het hier wemelde van de konijnen. Helaas zijn zij door ziektes vrijwel geheel verdwenen. Je hebt nu meer kans een konikpaard, ree of vos in dit gebied aan te treffen. Met het verdwijnen van de konijnen is ook het aantal vossen drastisch afgenomen. De route is wat vochtig maar we genieten van het buiten zijn. In dit gebied kun je goed zien dat de bomen door de mens zijn aangeplant. Ze staan in veel gevallen netjes gegroepeerd per vak. Zo loop je langs een vak met eiken en even verderop een vak met berken of populieren. Dit bos is indertijd aangeplant als proeftuin om te onderzoeken welke bomen op vroegere zeebodem kunnen groeien. Tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw waren er serieuze plannen grote delen van de Waddenzee in te polderen.

In de routefolder staat: Voor de afsluiting van de Lauwerszee in 1969 stond hier met hoog water soms wel een meter water. Dat
kun je je nu nauwelijks meer voor stellen. Maar overal, waar de grond is omgewoeld of waar nog zand aan de oppervlakte ligt, zie je schelpen in de bodem. Deze schelpen stammen uit de tijd toen Lauwersmeer Lauwerszee was. Vooral de geribbelde kokkels zijn nog massaal te vinden.

Vandaag kunnen wij ons echter van alles voorstellen bij het hoge water. De route wordt natter en natter en al snel geldt dat ook voor onze schoenen, sokken en broekspijpen. We zoeken iets drogere stukken naast onze weg maar die zijn steeds moeilijker te vinden. Dus al gauw soppen we door het gevallen regenwater van de afgelopen periode.

Het was een fijne week, en goed om er even uit te zijn. Door het koude natte weer hebben we weliswaar wat minder kunnen doen. Bij beter weer ga je meermaals genieten van de zonsondergangen aan het wad, wandel je op je gemak door de vele prachtige Friese dorpen en maak je uitgebreid foto's van de wonderen in de natuur. Maar binnen was het ook aangenaam, met de open haard, spelletjes en puzzels. Ik kom er graag nog eens terug, als het droger en warmer is, en ik wat minder naar de klote ga door zo'n week.