Het is lang geleden dat ik naar het theater ging. En áls ik er dan zit denk ik: dit moet ik vaker doen. Het prikkelt mijn eigen creativiteit, laat me nadenken over wat ik wel en niet mooi vind en waarom. Het roept verlangens op naar een artistiekere invulling van mijn leven die niet vervuld gaat worden maar het voelen van een verlangen kan ook al aangenaam zijn.
Ik ga naar de voorstelling De lange gang van Hotel Modern. De Volkskrant: Het kunstenaarsechtpaar Herman Helle en Pauline Kalker vormt samen met Arlène Hoornweg precies 25 jaar de harde kern van Hotel Modern. Overal ter wereld bouwen deze Rotterdamse specialisten met sounddesigners hun handgemaakte miniatuurwerelden op, om met hoorspelgeluiden en handcamera’s een druk bevolkt strijdtoneel tot leven te wekken. Bijna al hun live animaties gaan over oorlog, verlies en rampspoed. Wereldberoemd zijn De Grote Oorlog (2001, over de Eerste Wereldoorlog) en Kamp (2005, over Auschwitz). Minutieus uitgewerkte maquettes, animatiefilm, poppenspel en live muziek zijn de ingrediënten waarmee Hotel Modern de afgelopen decennia naam heeft gemaakt.
Maar nu, in De lange gang, zoeken ze hun onderwerp heel dicht bij huis: persoonlijke familieverhalen over kwetsbaar moederschap. Ze worden bijgestaan door beeldend kunstenaar Heleen Wiemer en componist Reinier van Houdt. De zaal is half gevuld. De mensen die er zijn hebben er zin in. Ze lachen veel en makkelijk, om enig ongemak snel te maskeren, zo voelt het. Als de vrouw naast me lacht beweegt de hele rij stoelen met haar mee.
De voorstelling bestaat uit twee delen. In het eerste deel verbeeldt Arlène Hoornweg met sprookjesachtige maquettes en poppen van klei het verhaal van een moeder en haar dochter. In haar familiegeschiedenis vond ze de bron voor een vertelling over de kracht van moederliefde. Als de dochter na een hersenoperatie ontwaakt uit de narcose lijkt ze niet meer op haar vroegere zelf. Ze krijgt wanen en fantaseert over een leven als insect, verlaat haar zorgzame moeder en verdwijnt in het bos. Een surrealistisch verhaal over het accepteren van een onomkeerbare verandering.
Het blijft fascinerend. Je ziet de makers op het toneel de camera bedienen, de figuren en rekwisieten bedienen, geluiden fabriceren. Je ziet de film live gemaakt worden, maar dat zit de beleving niet in de weg. Je bent getuige van hun vakmanschap, hun enorme oog voor detail en de kracht van het zeer op elkaar ingespeeld zijn.
Je kijkt naar techniek, naar kleifiguren, naar kartonnen decors. Twee kleipoppetjes die uiterst zorgvuldig zijn vormgegeven, in prachtige kleine decors geplaatst en met subtiliteit en precisie worden bewogen, ondertussen doeltreffend gefilmd en op een groot scherm geprojecteerd. Ik ervaar via het filmdoek de emotie van de moeder die haar kind ziet veranderen en moet loslaten. Een paar takjes worden op het scherm een eenzaam bos, een sokkenmandje en een afdruiprek een wit ziekenhuis. Wat feitelijk alledaagse voorwerpen zijn worden in het gefilmde verhaal een complete leefwereld.
Het tweede deel is heel anders. Pauline Kalker betreedt via een green screen een wereld van papieren animaties waarin ze een zoektocht onderneemt naar haar ongeboren kinderen. Ze verbeeldt het rouwproces dat volgde op een abortus en een aantal miskramen. De vier performers verbeelden haar gang naar de abortuskliniek. Tussen andere vrouwen zitten in een soort tandartsstoel. Een andere vrouw komt uit één van de deuren, en gaat met moeite weer zitten. Dan opent de deur van haar behandelkamer en volgt de curettage. Ze neemt een duik in de tijd en ontdekt hoe bittere pijn kan veranderen in dierbaar verdriet en in twijfel over een ooit genomen beslissing.
Eerder vandaag las ik in Trouw een interview met psychiater Dirk de Wachter: “Veel mensen maken verschrikkelijk verdrietige dingen mee. Het zijn vaak verhalen met soms onverdraaglijke pijn die ik in mijn praktijk te horen krijg. Het maakt mij een deemoedig mens, want het raakt mij ook. Verdriet is een ding met stekels. Verdriet en zeker verse rouw: dat steekt. Het steekt in uw vel, pijnlijk en bloederig. Men wil van dat verdriet af en vraagt aan mij of ik ze daarbij als psychiater wil helpen. Dan moet ik zeggen: ‘Ik kan dat niet van u wegnemen. En als u het weggooit keert het als een boemerang terug en steekt het nog veel harder.’ Zo gaat dat met verdriet en alle heftige emoties die daarmee gepaard gaan. Maar zulk verdriet is ook een bewijs van grote liefde. Het is heel dubbel."
Deze voorstelling, dit onderwerp, is één van mijn stekels. Ik wist dat voordat ik er heenging. Ik zocht het bewust op. Verdriet kan inderdaad een vorm van liefde zijn. In het begin schreef ik dat het voelen van een verlangen aangenaam kan zijn. Zo ervaar ik dat soms ook met verdriet. Dat het je liefdevol kan omarmen als een winterjas op een ijskoude avond. Troostend als een laagje bescherming als je alleen het café vol gezellig pratende mensen verlaat.
In recensies wordt dit tweede deel als te expliciet en te privé ervaren, te weinig poëtisch. Dat snap ik wel. Het verhaal wordt niet meer verteld via kleifiguren maar door de maker zelf. Voor mij echter voelt het goed om de herkenbare rauwheid van een dergelijke situatie voorgeschoteld te krijgen.
Herman Helle, Pauline's partner, verwerkt aan het einde van de voorstelling filmbeelden van hun opgroeiende dochter die steeds weer door andere gangen loopt tot een live-video installatie. Alsof ze opgroeit in hotels, zo huppelt het meisje op videofilmpjes door lange gangen met kamerdeuren aan weerszijden. Telkens slaat ze nieuwsgierig een hoek om, weer een jaartje ouder, weer een andere stad.
Na afloop mogen we het toneel op, met de makers spreken, de decors bekijken, foto's maken.
Misschien niet de voorstelling van Hotel Modern die ik het mooiste vond. Door de tweedeling en doordat de makers uit het verhaal op het scherm stapten om er zelf aan deel te nemen raakte ik minder overspoeld zoals in De Grote Oorlog. Daar was het verhaal al eerder verteld en toonde de voorstelling de menselijke details bij deze gruwelijke periode uit de geschiedenis. Ik zou al een geschikt thema weten voor een volgende voorstelling: Ter Apel.