Zijn naam kende ik al wel, zijn werk nog niet. Na het zien van de expositie met werken van Pijke Koch en zijn tijdgenoten weet ik iets meer. Hij vertegenwoordigt het magisch realisme: een stroming waarbij op een realistische manier wordt geschilderd, waar voorstellingen worden gemaakt die wel mogelijk, maar niet waarschijnlijk zijn. Al snel lees ik dat Koch aan het begin van de oorlog sympathiseerde met het fascisme. Ik plak meteen de sticker 'fout' op hem. Op de site van het Centraal Museum staat dat deze tentoonstelling bij wil dragen aan de nuancering van het debat over 'goed' of 'fout'. In mijn hoofd is weinig ruimte voor nuance. Zou ik vrienden kunnen zijn met iemand die PVV stemt? Zou ik mezelf als arme kunstenaar laten financieren door een NSB-er?
Pijke Koch - Het wachten
Ik zie het magisch realisme vooral terug in zijn vroege werk, met de vrouwen. Vrouwen met harde trekken, grote ogen, hoerige uitstraling. Geen emotie, geen genegenheid, en naar mijn mening ook geen dimensie. 'Platte' vrouwen. In de Volkskrant van 1995 lees ik het volgende verhaal:
Anna lijkt een zachtmoedige vrouw, zoals ze daar staat. Geleund tegen een buffetkast, de armen over elkaar, staart ze dromerig voor zich uit, een onbestemde glimlach op de lippen, de armen ontspannen over elkaar. Pyke Koch, die het schilderij Anna in de periode 1933-'35 maakte, vond haar 'zum kotzen'. Graag had Koch het werk veertig jaar later nog eens onder handen genomen om die zachte uitdrukking van haar gezicht te verwijderen. Oorbellen moest ze krijgen, een zilveren armband, gelakte nagels. Anna moest waarschijnlijk, zoals de meeste van Kochs vrouwen, harder, indringender, hoeriger worden dan de schilder haar destijds had afgebeeld. Maar de verzamelaar die Anna had gekocht, weigerde het af te staan voor bewerking, zodat zij gedoemd is voor altijd de vriendelijkheid uit te stralen die Koch haar had willen ontnemen.
Charley Toorop - Vrouwenfiguren
Pyke Koch - Zelfportret
Tussen de schilderijen loopt een opgewonden klasje schoolkinderen, een juf die het heerlijk vindt even geen orde te hoeven houden. Een gids probeert de aandacht van de kinderen erbij te houden, maar die zijn snel afgeleid, en giechelen bij het zien van de blote borsten. Ze krijgen een moeilijke maar leuke opdracht: het ene kind zit met zijn rug naar het schilderij en moet het tekenen op aanwijzingen van een klasgenoot tegenover hem.
Pyke Koch - Vrouwen in de straat
Koch's latere werk komt minder hard over. Opeens worden vrouwen in een zachtere omgeving geplaatst, zoals de natuur. Zijn werk spreekt me niet heel erg aan. Ik vind de mensen te eendimensionaal. Het spreekt mijn verbeelding niet aan, ik voel geen ruimte verhalen te vormen. Levens te bedenken.