Li Hui - Reincarnation (toelichting verder beneden op deze pagina)

Slaap!

Wake, sleep, dream, repeat

We slapen allemaal: kort of lang, diep of licht, alleen of samen. In een heerlijk bed, op een matrasje, of op straat. Gemiddeld slapen we maar liefst een derde van ons leven. In die slaap dromen we, bewust of onbewust. De geheimen waarom we slapen zijn nog niet helemaal ontrafeld, maar dat slaap van grote invloed is op ons welzijn is zonneklaar. 

Voor alle levende wezens is slaap essentieel. Het is tijd om rust en slaap niet als luxe te zien, maar te waarderen als een heel belangrijk onderdeel van een gezonde leefstijl. Dat is niet makkelijk in onze 24 uurs-economie. Alhoewel het recht op rust en eigen vrije tijd is opgenomen in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, hebben veel mensen slaapgebrek om verschillende redenen. Rust is daarnaast ook goed tegen de uitputting van de aarde, want zolang we in slaap zijn consumeren we niet. 

Deze tentoonstelling is een kleine verkenning van de slaap. Via de verbeelding van de kunstenaar maak je een cyclische wandeling door onze slaapfasen.

Ik ben vandaag in een museum in mijn eigen woonplaats. Dit keer alleen, op een doordeweekse rustige dag tussen een paar andere grijze koppen. Het voelt goed om dit soort dingen weer te ondernemen. Ook om zo mijn creativiteit te prikkelen, al is het alleen in mijn hoofd. Ik ben begonnen met oncologische revalidatie, in de vorm van fysiotherapie. Naast het gebruikelijke werken op de loopband, pulley en roeiapparaat wordt er ook veel aandacht besteed aan spanning en ontspanning. Aan ontspanningsoefeningen om overdag wat minder hyper te zijn zodat ik 's nachts wat beter in slaap kan komen en blijven.

Fase 1: Sluimerslaap

Inslapen. Je zweeft tussen waken en slapen. Je ogen vallen toe, de hersenactiviteit neemt af. Dit duurt een paar minuten. In deze fase wordt je snel wakker, bijvoorbeeld door geluiden. 

In een ideale wereld komt je waak-slaapcyclus perfect overeen met de lichtcyclus van je omgeving. Bij zonsondergang geeft je interne biologische klok je een melding om rust te houden. Zodra het donkerder wordt, geeft de pijnappelklier in je hersenen een seintje dat het tijd is om te gaan slapen. Het brein gaat het slaaphormoon melatonine produceren die de bloeddruk, het glucosegehalte en de lichaamstemperatuur verlaagt. De periode tussen waken en slapen heet hypnagogie, dat 'aan de slaap voorafgaand' betekent. Tijdens dit moment, dat slechts enkele minuten duurt, bevindt je 'zijn' zich tussen twee staten van bewustzijn. Je ervaart hier kenmerken van slaap in combinatie met kenmerken van wakker zijn. 

Fase 2: Lichte slaap

Meestal gaat de inslaapfase binnen enkele minuten over in de lichte slaap. Wakker worden is moeilijker dan in de eerste fase. Door de hele nacht heen ben je meestal in de lichte slaap, vooral later in de nacht. Je slaapt, maar nog niet diep. Je wordt niet meer van elk geluid wakker, maar als je toch wakker wordt, heb je niet het gevoel dat je goed hebt geslapen. Deze fase duurt iets minder dan een uur. 

De lichte slaap is de fase waarin je je niet meer bewust bent waar je bent, de volledige overgave aan de zoete slaap. Om tot de lichte slaap te komen is het belangrijk dat de omstandigheden waarin je je bevindt optimaal zijn. Er zijn allerlei factoren die van invloed zijn op de kwaliteit van de slaap, zoals je slaaphouding, omgeving en lichamelijke en geestelijke toestand. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar slaap en het is de laatste jaren steeds duidelijker geworden dat slecht slapen een risicofactor is voor allerlei vormen van emotionele ontregeling, zoals angststoornissen en depressies. 

Bekhbaatar Enkhtur - Zonder titel

Enkhtur verkent in zijn kunstpraktijk de mogelijkheden van de beeldhouwkunst in vorm en materiaal. Hij is geïnteresseerd in de interactie tussen het werk, de ruimte en de toeschouwer. Hij probeert zijn materialen tot leven te brengen.
Untitled bestaat uit was en stro. Het werd gemaakt door de kunstenaar in de dagen voorafgaand aan de opening van de tentoonstelling. Het werk is geïnspireerd door de sloop van het Migjid Janraisig standbeeld in Ulaanbaatar. Dit standbeeld, meer dan 26 meter hoog, werd opgericht in 1913 als symbool van de politieke onafhankelijkheid van Mongolië. Het werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwijderd door Sovjetgroepen en later herbouwd in 1996. 

"We must believe we are worthy of rest.
We don't have to earn it. It is our birthright.
It is one of our most ancient and primal needs." 

Tricia Hersey - Rest is Resistance

Hinke Schreuders - Call it sleep #2, #7 and #6

Hinke Schreuders maakt werken op papier en doek met naald en draad. Voor deze borduurwerken gebruikt ze zowel geleende afbeeldingen als persoonlijke foto's en onderzoekt ze thema's als kwetsbaarheid en identiteit. Schreuders richtte zich in deze serie op het thema slaap, specifiek haar eigen slaap. In deze slaapstudies wordt het onbewuste zoeken naar slaaphoudingen getoond en bevraagt de kunstenaar wat er gebeurt tijdens de slaap. Voor de werken liet ze zichzelf fotograferen en gebruikte de beelden in haar borduurwerk. Haar werk laat zien hoe het lichaam zich in de slaap terugtrekt uit de wereld en een eigen leven leidt. Haar studie van slaaphoudingen toont een intieme en kwetsbare kant van het menselijk bestaan, gevangen in subtiele kruissteekjes op schilderslinnen, waarbij delen oningevuld bleven en de suggestie wekken dat het lichaam oplost in de ruimte.

Fase 3: Diepe slaap

Tijdens je diepe slaap is je ademhaling langzaam en klopt je hart minder snel. Je lichaam laadt zich op voor een nieuwe dag. Wakker worden is nu moeilijk. Gebeurt dat toch, dan kun je even in de war zijn en niet weten waar je bent. Diepe slaap is een tijd van letterlijke stilte. Zelfs onze stofwisseling zakt terug, waardoor we energie besparen voor de komende dag. 

Diepe slaap is een belangrijke fase omdat je er goed van uitrust. Het stimuleert je geheugen, concentratievermogen en creativiteit. In deze fase herstellen en vernieuwen (beschadigde) cellen zich. 

Fase 4: Droomslaap

Tijdens de droomslaap zijn je ademhaling en het ritme van je hart onregelmatig. Je bloeddruk stijgt. Je spieren zijn in deze fase helemaal ontspannen of zelfs verlamd. Dat zorgt ervoor dat je niet beweegt tijdens je slaap. In deze fase kunnen de meest levendige dromen voorkomen, maar ook in de andere fases kun je dromen. Tijdens de droomslaap bewegen je ogen snel heen en weer. Daarom wordt de droomslaap ook wel Rapid Eye Movement of REM-slaap genoemd. 

Je onthoudt je dromen meestal niet allemaal. Maar als je wakker wordt tijdens je REM-slaap weet je je droom nog wel. Verschillende studies laten verbanden zien tussen de REM-slaap en de verwerking van informatie en emoties, het faciliteren van het leervermogen en werkgeheugen. De hersenen beginnen weer actiever te worden. Tijdens deze fase slaagt het herstellend en aanpassend vermogen van onze hersenen erin om nieuwe cellen aan te maken die ons helpen om ons aan te passen aan een nieuwe omgeving. Onze creativiteit krijgt een opkikker, waardoor we wakker kunnen worden met oplossingen voor problemen. 

"Sleep is what we need.
It produces an emptiness in us into which sooner
or later energies flows."

John Cage - Writings

Slaap/waak

Hello darkness my old friend.

Bij insomnia, ook wel slapeloosheid genoemd, kun je verschillende symptomen hebben. Je kunt problemen hebben met het in slaap vallen, maar je kunt ook te vroeg wakker worden of niet doorslapen. En als je toch even in slaap bent gevallen is dit voor je gevoel niet voldoende om uit te rusten. Er kan juist ook sprake zijn van chronische vermoeidheid, een aanhoudende, langdurige en vaak slopende vorm van vermoeidheid die niet verdwijnt met rust en niet het gevolg is van lichamelijke inspanning.

Er bestaan verschillende redenen waarom we de slaap niet kunnen vatten, zoals stress, angst of lichamelijke klachten. Alles lijkt
's nachts erger doordat het deel in de hersenen waar onze emoties en gedachten gereguleerd worden, 's nachts ook minder actief wordt. Dat zorgt ervoor dat de controle op angsten een stuk minder is. 

Carla Kogelman - Slapen in 033

Carla Kogelman werkte 25 jaar in de theaterwereld als producent. In 2011 studeerde ze af aan de Fotoacademie in Amsterdam. Ze is altijd geïnteresseerd geweest in de verhalen achter de schermen. 

Slaapgedrag is heel persoonlijk. We maken het ons zo comfortabel mogelijk, met liefst zo min mogelijk storende factoren. Het documenteren van de slaaprituelen is een intiem proces, onvermijdelijk dicht bij de ander en toch ook ver weg, wanneer de slaap is ingevallen. Kogelman ging uit logeren in haar eigen woonplaats. Ze volgde rituelen die de hartslag laten dalen voor het naar bed gaan zoals zoals tandenpoetsen en voorlezen. Ze portretteerde een echtpaar die vanwege slaapapneu allebei slapen met een hulpmiddel en volgde een ander stel dat, zodra het maar even kan, samen slaapt in de buitenlucht. We zien een aandoenlijk portret van een weduwnaar met een kussen op het bed waar zijn overleden echtgenote op is afgebeeld. We zien middagdutjes en dagdromers.

Slapen in 033 is een combinatie van bijzondere ontmoetingen en intieme momenten en is voor Kogelman het begin van een reeks over slapen wereldwijd. 

Het bed

Het bed is aanwezig in elke levensfase. Vanaf de geboorte, bij ziekte en slechte gezondheid tot uiteindelijk onze dood. Voor de mens het vuur ontdekte, sliep men hoog in bomen, ver weg van de roofdieren op de grond. In de Middeleeuwen werd zittend of schuin geslapen, uit angst om te sterven. Het slaapproces kent uitersten in alle tijden, grotendeels bepaald door de situatie waarin je je bevindt. Het kan een gevoel van zalige zoete overgave geven, maar ook frustrerend zijn als je geen oog dicht doet.

Het bed is het onderwerp van vele verkenningen in de beeldende kunst. Van de schoonheid, veiligheid en serene rust van het bed tot het bewust opzoeken van het oncomfortabele. Van een luxueus hemelbed waar de soms harde realiteit in doorsijpelt, tot het onderzoek naar rust als een vorm van verzet. 

"I go from bedside to bedside, I sleep close with the other sleepers each in turn, I dream in my dream all the dreams of the other dreamers,And I become the other dreamers."

Walt Whitman, The Sleepers

Martin Fenne - Sleepers #3