Jan Fabre - De man die de wolken meet
Eindelijk weer eens met mijn zus naar een museum. We doen dit al jaren samen. Er is zelfs een eigen tijdschrift waarin we, voor onszelf, recensies schrijven van onze bezoeken. Het tijdschrift heet Recenzus, maar vandaag dopen we ons om naar de Zeurzusjes. We kunnen samen heerlijk zeiken over lelijke kunst, mensen die in beeld staan als wij een foto willen maken, eigenlijk over alles. Waldorf and Statler, de Van Rossems, we passen er moeiteloos bij.
Vandaag bezoeken we museum Voorlinden, in Wassenaar. Daar is de tentoonstelling Ground van Antony Gormley en Art is the Antidote. In de informatiefolder staat: Voel je je uitgeput, opgebrand en onderprikkeld na alle lockdowns en oplopende discussies in de maatschappij? Kunst is hét tegengif! Met een flinke dosis sprankelende, geëngageerde en grappige kunstwerken uit onze eigen collectie hebben we het museum voor jou omgetoverd tot oplaadpunt, een plek waar je je weerstand kunt opbouwen. Je gaat merken dat kunst werkt als een medicijn: het geeft lucht, biedt je energie en laat je zien dat het anders kan.
Twaalf massief gietijzeren afgietsels van lichamen heten je welkom. Ze zijn zo opgesteld dat ze doen herinneren aan de ontwikkeling van de mens in de evolutietheorie. Van gebogen naar gehurkt naar rechtopstaande lichamen. Alle beelden buiten maken deel uit van Critical Mass II, twaalf houdingen die ieder vijf keer worden herhaald in sculpturen verspreid over het landgoed. De kunstenaar wil zo laten zien hoe dezelfde posities heel verschillende en zelfs tegenstrijdige emoties kunnen oproepen, afhankelijk van hoe hij de sculpturen heeft geplaatst of letterlijk heeft laten vallen.
Art is the Antidote
Bernard Frize - Organisé
De kunstenaar zoekt naar de grens tussen 'schilderen' en 'laten gebeuren'. Hij heeft eerst een raster gemaakt met potlood, en dit daarna gevuld met verdunde acrylverf. Hij brengt daarvoor eerst de verf aan op een brede kwast en smeert de verf op het doek, in een vakje. Dan dipt hij zijn brede kwast in een andere kleur en brengt het aan over de eerdere verflaag. Zo mengen de kleuren in de kwast en op het doek; het resultaat is dus op voorhand niet te voorspellen.
Zhanna Kadyrova - Filling in;
op de muur Surface Intervention van Johannes Langkamp.
Haar volledige huisraad heeft de kunstenares ingezet om een kleurrijke lekkage op te vangen. Sommigen zijn tot aan de rand gevuld en stromen bijna over. De inhoud is echter niet vloeibaar, het zijn gekleurde badkamertegels die heel precies op maat zijn gesneden.
Op de achtergrond glijdt het blauwe papier over een buis zonder er af te vallen. Wonderlijk en rustgevend.
Charles Avery - The Islanders
Dit zijn drie van de vijf tentoongestelde bewoners van een fictief eiland voor de kust van Schotland. Sinds 2004 werkt de kunstenaar aan dit naamloze eiland. Met teksten, tekeningen, installaties, 16 mm-animaties en sculpturen beschrijft hij het landschap, de flora en fauna, de excentrieke gewoonten en de eilandcultuur tot in detail. "Het is een plek die me helpt", aldus de kunstenaar. "Het is een gymnasium voor de verbeelding en een serieuze poging om de ervaring van de kijker op één lijn te brengen met die van de kunstenaar."
Ai Weiwei - Oil Spills
Pascale Marthine Tayou - Colorful Stones
Ze zien eruit als glanzende plassen ruwe olie op de vloer. Maar deze olievlekken zijn gemaakt van porselein. Met de installatie zinspeelt de kunstenaar op milieuvervuiling. Daarbij gaat het hem niet alleen om olievlekken, het fabricageproces van porselein is even schadelijk voor het milieu als ruwe olie aanboren.
De kunstenaar koos deze stenen als symbool voor verzet tegen de gevestigde orde en verwijst naar de Parijse studentenrevolte in 1968. Dat protest kwam niet vanuit een bepaalde bevolkingsgroep maar oversteeg etniciteit, cultuur, klasse en leeftijd. Betogers gooiden met dit soort stenen uit zelfverdediging.
Harald Vlugt - Shadow of Your Smile
Deze beeldhouwer en graficus knipt en plakt met verschillende materialen een nieuwe werkelijkheid in elkaar. Dit werk is een collage van bijna twee meter hoog en twee meter breed en bestaat uit pocketboekjes. Vlugt speelt met de waarneming van de kijker: van veraf is het een portret, maar eenmaal dichterbij zie je dat het gezicht is opgebouwd uit tientallen dwarsdoorsnedes van boekjes. De verschillende kleurschakeringen in het vergeelde papier zorgen voor de licht- en schaduwpartijen.
Mijn ervaring is andersom. Ik loop langs en zie al die gestapelde boekjes. Ik maak een foto en als ik die bekijk zie ik het gezicht. Bizar. We proberen die eerste ervaring, van het zien van de boekjes, vast te leggen, maar dat lukt alleen als je dichtbij gaat staan.
Dit is tweemaal dezelfde foto. Links zie je een detail van de opgestapelde boekjes met de verschillende kleuren. Rechts zie je de afbeelding van het bestand in mijn fotomapje waar je al wel een gezicht in ziet. Als je daarna weer naar de foto links kijkt is het lastiger om daar geen gezicht in te zien.
Inti Hernandez - Chair in Disbalance
De traditionele Cubaanse schommelstoel is een meubelstuk dat volgens de kunstenares troost biedt en reageert op zijn omgeving. Hier heeft hij er een 'stijf en onaangenaam object' van gemaakt. Dit stoelenpaar kan niet heen en weer wiegen. Er samen op zitten is ook vrij lastig. Hernandez zet zijn vakmanschap in om een symbool te vervaardigen voor de situatie in zijn geboorteland, dat mogelijk op het punt staat een ingrijpende verandering te ondergaan.
Antony Gormley
Het menselijk lichaam staat centraal in Gormley's omvangrijke oeuvre, waarin hij zijn eigen lichaam als een gevonden voorwerp gebruikt. Hij maakt geen sculpturen om een persoon te memoriseren of te idealiseren maar als instrument voor onderzoek of verkenning. Volgens de kunstenaar kan een sculptuur je de relatie tussen het menselijk lichaam en de ruimte om ons heen tonen. Zoals de kunstenaar zegt: "Ons lichaam bewegen is onze geest bewegen."
Hij ziet het lichaam als een plaats voor ervaring, emotie, herinnering en verbeelding. Zijn sculpturen, installaties en tekeningen maken je op verschillende manieren bewust van je eigen lichaam, de ruimtes waarin je je beweegt en de oneindige ruimte van je geest. In de tentoonstelling Ground in museum Voorlinden is de bezoeker het middelpunt. De kunstwerken in en om het museum vragen om fysieke deelname en verbeeldingskracht
We beginnen met het kijken naar deze interessante documentaire over zijn manier van werken.
Vervreemding is een strategie die Gormley gebruikt om je bewust te maken van de plaats die je inneemt in je omgeving: in tijd, ruimte en in het leven. In deze ruimte plaatst hij figuren tegen de muur (foto rechtsboven), hoog in de hoek (foto linksboven) en zwevend boven de vloer. De figuren zijn een poging om het lichaam niet als object te behandelen maar als behuizing, een plek om in te leven. Lood is een zeer kneedbaar en zwaar materiaal dat tegelijk heel vormvast is. Visueel is het volkomen ondoordringbaar. Het absorbeert licht, maar reflecteert het ook. Dat boeit Gormley. Hij gebruikt voor deze werken platgewalst lood en sloeg dit rond holle, gipsen vormen die zijn verstevigd met glasvezel en gevuld met lucht. Die vorm onder de loden 'huid' is telkens een afgietsel van het lichaam van de kunstenaar. Om zo'n afgietsel te maken wordt zijn lichaam eerst bedekt met vershoudfolie, vervolgens wordt er gips over zijn lichaam gesmeerd en daaroverheen gaasverband gewikkeld. Om het gips te laten drogen moet Gormley zo'n pose meer dan een uur volhouden.
Mass
Wanneer je het werk van dichtbij bekijkt lijkt het op een enorm spinnenweb. Van een afstand zie je dat er een menselijke figuur 'gevangen' zit in deze constructie van dunne roestvrijstalen spijlen. Het werk suggereert dat de lichamelijke zone een netwerk is van samenhangende energieën.
Mother's Pride
Voor dit werk gebruikte Gormley het commerciële industrieel geproduceerde brood met de naam Mothers Pride. Hij kauwde het werk tot stand en reproduceerde zijn eigen silhouet. Hiermee registreert hij de kwetsbaarheid en intimiteit van een lichaam dat het bewustzijn in zich draagt en de plek is waar alle emotionele, psychologische en fysieke ervaringen zich afspelen.
Clearing VIII
Dit werk is opgebouwd uit één vierkante aluminium buis van acht kilometer lang, zonder duidelijk begin of einde. Het materiaal beweegt vrij in de ruimte en wordt alleen begrensd door de vloer, de wanden en het plafond, waardoor het lussen en kronkels vormt. Om het kunstwerk goed te ervaren moet je Clearing inlopen en je door het kunstwerk heen bewegen, eroverheen stappen, eronderdoor kruipen en je weg erdoorheen vinden. Op die manier wordt je lichaam deel van het werk en word jij een figuur in het werk.
Amazonian Field
Tekst in de folder: Ze komen niet hoger dan je enkels, maar hun blikken gaan dwars door je heen. Terwijl je voor ze staat, voel je duizenden ogen op jou gericht.
In 1991 werd Gormley uitgenodigd om voor de Top van de Aarde in Rio de Janeiro een werk te maken dat zou bijdragen aan de bewustwording van de milieuproblematiek. Deze 24.000 figuren werden gemaakt in het hart van het Braziliaanse Amazone regenwoud met een groep jongeren uit de favelas van de stad Porto Velho. Elke jongere pakte een handvol klei, rolde een ovaalvorm, kneep erin om een nek en een hoofd boven een lichaam te vormen, en prikte hier vervolgens met een potlood twee ogen in. Elke maker werd aangemoedigd om met dezelfde handelingen telkens een eigen, unieke vorm te maken.
Gormley noemt de kleifiguurtjes 'getuigen die geen mond hebben maar ons stom aankijken en over ons, wij de levenden, oordelen. Wat voor wereld laten jullie na aan jullie kinderen, aan de kinderen van jullie kinderen?' Zo word je een schakel tussen verleden en heden, tussen de geest van de voorouders en die van de ongeborenen.
Bijzonder imponerend, twee ruimtes vol met deze figuren die, hoe minimaal vormgegeven ook, elk een mens met een geschiedenis en een toekomst voorstellen, een mens met een eigen uitstraling, eigen emoties en verlangens.
Breathing Room III
In de folder staat: Je betreedt een donkere ruimte met daarin een driedimensionale tekening, gemaakt met lichtgevende lijnen. Je ogen hebben tijd nodig om zich aan te passen, net als je hersenen. Het is niet direct duidelijk of deze lijnen echt of nep zijn. De lijnen zijn eigenlijk vierkante aluminium balken, allen even dik, maar in verschillende richtingen opgetrokken langs een andere as. De lijnen lopen door elkaar heen en zijn bedekt met een lichtgevende coating. Plotseling wordt de sfeer onderbroken door een bijna verblindend licht, een plotselinge overgang van een staat van bezinning naar bevraging. In het felle licht lijkt je huid bijna doorzichtig en zijn je aderen duidelijk zichtbaar. In het donker zie je elkaar als silhouetten door de ruimte bewegen, maar in het licht kun je je nergens verbergen en word je letterlijk gevat tussen de lijnen. Pas op de foto's zie je dat de lijnen een blauwe kleur krijgen.
Gormley werkt vaker met duisternis. Hij ontdekte in zijn jeugd dat duisternis een plek is van onmetelijke dimensies en ruimte geeft aan de verbeelding. "Telkens had ik dezelfde sensatie voordat ik als kind ging slapen, namelijk dat de ruimte achter mijn ogen ongelooflijk benauwend was, als een piepklein, donker luciferdoosje, een verstikkende, claustrofobische gevangenis. Maar langzaam groeide die ruimte groter en groter en werd die ruimte koeler en donkerder, totdat ik het ging ervaren als doelloos, grenzeloos en vormloos."
Ik zeg het iedere keer als ik hier ben: wat een fijn museum! Mooi licht, lekker ruim, overzichtelijk, verrassend. Ook prettig dat je folders krijgt waarin leuke informatie over het maakproces en de gedachte achter het werk staat, ik heb er hier veelvuldig gebruik van gemaakt en uit geciteerd. En ze hebben interessante tentoonstellingen waarin ze een kunstwerk de ruimte durven geven die het nodig heeft.