Ed van der Elsken / fotografie / Inspiratie

Vali in the mirror with starlets, Parijs, 1952

Eduard (Ed) van der Elsken (1925-1990) groeide op in Amsterdam waar zijn vader meubelmaker was. Van 1950 tot 1954 woonde en werkte hij in Parijs waar hij zijn eerste vrouw, de Hongaarse fotografe Ata Kandó, ontmoette. In 1956 kwam zijn eerste fotoboek uit: Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés, waarin hij jonge bohemiens in de Franse hoofdstad fotografeerde, onder wie Vali Myers. Dit boek betekende zijn doorbraak en hierna zouden nog een twintigtal fotoboeken volgen. Van der Elsken maakte van 1959 tot 1960 met zijn toenmalige echtgenote Gerda van der Veen een wereldreis, en vestigde zich in 1971 in Edam. Van daaruit bleef hij reizen, onder meer naar Japan. Van der Elsken was vooral geboeid door mensen in allerlei culturen en omstandigheden.

Slenterend door wereldsteden als Parijs, Tokyo, Hong Kong en Amsterdam of rondtrekkend door Afrika en Japan richtte hij zijn camera bij voorkeur op karaktervolle en opvallende individuen. Veel van zijn werk kan als sociale fotografie gekenmerkt worden. Hij werkte mee aan het internationale fotoboek The Family of Man. In 1977 gaf hij het fotoboek Eye love you uit, waarin hij mensen van hun kleurrijke kant liet zien.

Van der Elsken was ook als cineast actief. Hij maakte zijn eerste film in 1960. In 1963 maakte hij Welkom in het leven, lieve kleine, een van de eerste films die met een kleine schoudercamera werden opgenomen, met synchroon geluid. In de film brak Van der Elsken met de traditie dat een filmer 'onzichtbaar' achter de camera stond.

Zijn manier van filmen, met de man achter de camera als participant, was van grote invloed op de televisiemakers Hans Keller, Frans Bromet en Roelof Kiers.

foto links: Paris, 1950
foto rechtsboven: Self portrait, Saint Germain des Prés, 1950
foto rechtsonder: Love on the left bank, Vali Myers en Pierre Feuillette, Paris, 1950

↑ Vali Myers with cigarette, Paris, 1953

boven: Groenburgwal, Amsterdam, 1956 / Onder: Herengracht, Amsterdam, ca. 1956 ↑

linksboven: Portret van drie jonge meisjes bij de fiets, Amsterdam, 1956
linksonder: Gelderse kade, schaatsers en jongetje met fietsbel, Amsterdam, 1957

Tweelingmeisjes op de Nieuwmarkt, Amsterdam, 1956

Van der Elsken had een aantal relaties die hem inspireerden bij zijn werk. In Parijs eerst met de uit Australië afkomstige danseres Vali Myers, die hem inspireerde tot zijn eerste fotoboek. Daarna ontmoette hij in 1950 de Hongaarse collega-fotograaf Ata Kandó en haar drie kinderen met wie hij trouwde in 1954 maar dat huwelijk hield geen stand: in 1955 werd de scheiding uitgesproken. Terug in Nederland trouwde hij in 1957 met de fotograaf Gerda van der Veen (overleden op 9 juli 2006 op 71-jarige leeftijd), de dochter van beeldhouwer Gerrit-Jan van der Veen, maar ook dit huwelijk eindigde in een scheiding, in 1971. Met haar kreeg hij twee kinderen, een dochter (Tinelou, 1961) en een zoon (Daan Dorus, 1963). De laatste achttien jaar van zijn leven, vanaf 1972, woonde hij samen in Edam met Anneke Hilhorst. Hij kreeg met haar een zoon (John) en trouwde met haar in 1984.

Durban, Zuid-Afrika, 1959

Hong Kong, 1960

Yakuza gangster, Osaka, 1960

Omgeving Nieuwmarkt, Amsterdam, 1961

Beethovenstraat, Amsterdam, 1967

In 1988 hoorde Van der Elsken dat hij prostaatkanker had. Hij begon meteen aan Bye, een film over de periode tot aan zijn dood. In dit zelfportret registreert hij zijn ziekteproces en de langzame aftakeling van zijn lichaam als notities in een dagboek. Het ene uur voelt hij zijn woede, het andere uur lijkt hij zijn ziekte te accepteren. Zijn vrouw Anneke, die in de eerste scènes slechts af en toe de camera overneemt, filmt het slepende proces tot het einde. Geleidelijk wordt de wereld om de fotograaf steeds kleiner. De exotische landen en bruisende wereldsteden die hij ooit bezocht, liggen ver van zijn beperkte uitzicht op de IJsselmeerdijk in Edam. Van der Elsken overleed in 1990 op 65-jarige leeftijd in zijn woonplaats Edam.

Zuid-Afrika, 1968

Latour, Suriname, 1970

boven: Moskou, 1970 / Onder: Tanzania, 1970

Zuid Molukkers, 1970

St. Tropez family, France, 1974

Lust for life, Marseille, 1974

Inspiratie

Volgens mij was de film Bye het eerste wat ik zag van Ed van der Elsken. Ik was nog relatief jong toen ik de film zag, ongeveer 24 jaar, maar ik was erg onder de indruk van zijn openheid. Hij gaf zich letterlijk en figuurlijk bloot, over zijn leven, over zijn dood. Zoals zijn foto's ook het gewone leven vastleggen, en een prachtig tijdsbeeld geven, zo toonde de film de 'gewoonheid van het sterven'.

Noord-Holland, ca. 1974