Pina Bausch

 ↑ Nelken ©Tony Lewis

Op vijftienjarige leeftijd begon ze haar dansopleiding aan de Folkwang School in Essen van choreograaf en danspedagoog Kurt Jooss, een van de grondleggers van de Duitse expressionistische dans.

Vier jaar later vertrok ze naar New York naar de Juilliard School of Music en danste ze onder andere bij het Metropolitan Opera Ballet. Toch wist Jooss haar in 1961 weer naar Essen, en naar zijn nieuw opgerichte Folkwang-Ballett, te lokken. Daar begon Bausch met choreograferen. In 1973 werd ze artistiek directeur van het Wuppertaler Tanztheater (later omgedoopt tot Tanztheater Wuppertal - Pina Bausch), wat ze tot aan haar dood zou blijven.

In 1974 maakte ze haar eerste stuk voor het dansgezelschap, Fritz. Grotere bekendheid kreeg ze een jaar later met haar interpretatie van Igor Stravinsky's Lenteoffer. Erg opvallend was het decor van de in Nederland geboren Rolf Borzik, waarbij de dansers in het heidense offerritueel over vochtige aarde dansten. Het was het begin van een vruchtbare artistieke en romantische relatie die zou duren tot aan de dood van Borzik in 1980. Later dat jaar ontmoette ze in Chili dichter Ronald Kay, met wie ze in 1981 haar enige kind, Rolf-Salomon, kreeg.

Foto's uit de voorstelling Le Sacre du Printemps (Lenteoffer):

↑ ©Alastair Muir / ↓ ©Ulli Weiss

Lenteoffer was haar laatste pure dansstuk. Over de jaren zou dans een steeds minder dominante rol spelen. Vanaf De zeven hoofdzonden (1976), maar vooral Blauwbaard (1977), werd dans bij Bausch danstheater, waar naast dans ook mime, voordracht, zang, muziek, beeldende kunst en het alledaagse belangrijke rollen speelden.

Foto's uit de voorstelling Blaubart (Blauwbaard):

Haar stukken, vaak doordrenkt van existentiële angst maar ook met flarden donkere humor, waren aaneenschakelingen van stukken dialoog en repetitieve fysieke intermezzo's, zonder duidelijk plot of karakterontwikkeling. Ze gebruikte een breed scala aan muziek - van Duitse volksdans, Béla Bartók en Stravinsky tot P.J. Harvey en Björk - en opvallende decors; eerst van Borzik, daarna van Peter Pabst. In Aria's (1979) stonden de dansers samen met een nijlpaard tot aan hun enkels in het water, in Anjers (1982) waadden ze door een bloemenzee. Ze was ook een van de eersten die bij danstheater caféstoelen als rekwisieten introduceerde (Café Müller, 1978).

Ze doorbrak vooral dansconventies door haar nu beroemde repetitieproces. Tijdens het oefenen vroeg ze haar dansers naar persoonlijke herinneringen en gaf hun specifieke opdrachten, waarvan ze het eindresultaat later in haar stukken gebruikte. Zoals de verschillende antwoorden op de vraag: 'Waar doet het woord Maria je aan denken?' of 'Vertel in je moedertaal over je eerste liefde'.

Ook spraken de performers vaak rechtstreeks tegen het publiek. Haar dansers waren markante, op zichzelf staande individuen, zoals Lutz Förster, van wie sommigen, zoals Josephine Ann Endicott en Meryl Tankard, decennia bij haar bleven.

Ze maakte van Wuppertal, een saai, industrieel provinciedorp in het Ruhrgebied, een cultureel bolwerk - een bedevaartsoord waar kunstminnaars in de jaren tachtig van de vorige eeuw met busladingen tegelijk naartoe stroomden, ook vanuit Nederland.

De conservatieve Wuppentalers zelf waren de eerste jaren niet al te enthousiast en verwelkomden haar als een soort culturele antichrist. Ze zou invloed uitoefenen op de werken van latere dansmakers als William Forsythe, Maguy Marin, Robert Wilson en Anne Teresa-de Keersmaeker.

Como el musguito en la piedra ©Laszlo Szito

Op Wikipedia staat: Haar repertoire bestaat uit meer dan veertig stukken, telkens gemaakt in nauwe samenwerking met haar dansers. Pina Bausch bleef ze haar hele leven lang bewust in Wuppertal werken, een stad die zij omschreef als “een werkdagstad, geen zondagstad”. Haar thema was het leven. “Alles moet men bekijken, de tegenstellingen en wrijvingen, het schone en het pijnlijke. Men mag niets uitsluiten. Alleen zo kan men achterhalen in welke tijd men leeft.”

Kontakthof; foto links ©Reiner Pfisterer

Nelken; foto rechts ©Jochen Viehoff

Since she; ©Julian Mommert

Foto's uit de voorstelling Viktor:

©Alastair Muir

vier foto's hierboven: ©Tristam Kenton

Pina Bausch overleed op 30 juni 2009, net geen negenenzestig. De artistieke directie werd daarop waargenomen door haar naaste medewerkers. In 2010 werd de Pina Bausch Foundation opgericht, die geleid wordt door  Salomon Bausch, zoon van de choreografe. Doel van deze organisatie is haar artistieke nalatenschap levend te houden. De oude werken worden nog steeds opgevoerd, nu onder leiding van de Griekse theatermaker Dimitris Papaioannou. 

In 2011 maakte Wim Wenders de 3D-dansfilm Pina. 

Inspiratie

Mij boeit haar werk zo door de combinatie van kunstvormen, door de humor en ontroering die ze oproept maar ook door werken met 'normale dansers'. Geen mensen met enkel afgetrainde lijven in standaard danskleding, maar mensen met wie ik me kan identificeren. Waardoor het nog dichterbij komt. 

Vollmond; ©Tristam Kenton

Video

Zoals ik al schreef in de inleiding bij dit hoofdstuk Dans had ik de meest intense danservaringen bij Le Sacre du Printemps van het gezelschap van Pina Bausch en Kathleen door Scapino. 'Deze twee stukken stralen voor mij een oerkracht uit waarin alle emoties samenkomen'. Daarom fragmenten uit beide stukken hier op deze pagina.

Bronnen

Pina-bausch.de

Dorpsplein: bezoek aan Neues Stück/Seit Sie
Dorpsplein: bezoek aan Café Müller en Le Sacre du Printemps