Schokland was een eiland in de Zuiderzee. Door landafslag werd de nederzetting in de loop der tijd steeds kleiner. Vanwege overstromingsgevaar en aanhoudende armoede besloot de regering in 1859 het eiland te ontruimen. Sinds de drooglegging van de Noordoostpolder maakt Schokland weer deel uit van het vasteland. Het gebied werd in 1995, als eerste Nederlandse monument, geplaatst op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Op Middelbuurt, één van de oude woonterpen van het voormalige eiland, staat Museum Schokland.
Samen met Mark bezoek ik deze bijzondere plek. Dit dreigde zo'n dag te worden dat je chagrijnig op de bank zit omdat je voelt dat het goed zou zijn om iets te ondernemen, maar dat je jezelf niet in beweging krijgt. Doordat hij meewilde werd het een veel leukere dag.
Waterstaatskerk
In de Middeleeuwen stond er een kerk op de Zuidpunt van Schokland. Vanaf 1717 stond de kerk op Middelbuurt. Dit vierkanten stenen gebouw werd tijdens een stormramp in 1825 onherstelbaar beschadigd. In 1834 werd het huidige kerkgebouw opgeleverd, bekostigd door Waterstaat, vandaar de naam.
Kiny Copinga - Geen weg terug
Beeld uit 2004; verbeelding van de ontruiming van Schokland in 1859.
Het gebied kent zijn oorsprong in de voorlaatste IJstijd. De bewoningsgeschiedenis gaat terug tot 10.000 jaar. De bodem zat vol met archeologische vondsten, zoals vazen, potten en schedels, die in het museum tentoongesteld worden.
De reden waarom ik deze dag naar Schokland wilde was het bericht over EB, een kunstwandeling op Schokland. Dit is de laatste dag. In de brochure staat: 'Nadat het coronavirus ons als een vloedgolf overspoelde, lijkt de eb te zijn ingezet. Nu rijst de vraag wat er achterblijft aan waardevolle ervaringen. Met de kunstwandeling EB doen we een voorzichtige poging het tij te keren en bewegen we mee op de golven. We brengen de cultuur terug naar het publiek'.
Bij een aantal kunstwerken staat op het bordje een dichtregel uit een gedicht van Maria Vasalis. Aan het einde van de route, die met een grote boog door de weilanden om het museum heengaat, heb je het gedicht compleet. Leuke opzet.
Merel Holleboom - Het tij keert
Ze wordt geïnspireerd door bewegingen in de natuur, de voortdurende veranderingen en de confrontaties in het leven. Voor Eb maakte ze een zandloper. De tijd begint weer opnieuw en gaat oneindig door. Er is geen verval, enkel processen die zich herhalen en kunnen voortbestaan.
Diverse kunstenaars - Kruisbestuiving
Van oudsher kwamen boodschappen naar Schokland over de zee. Zo leerden de inwoners over verre streken. Zes kunstenaressen uit verschillende werelddelen hebben een installatie gemaakt van flessenpost en vragen aandacht voor het belang van diversiteit in de natuur.
Jeffry Koopman - Gatherer
Terugkerende thema's in zijn werk zijn verlies van controle en vernietigende natuurkrachten. Hij maakt gebruik van gevonden materialen en beschouwt zichzelf als jutter, als verzamelaar. Dit werk is een combinatie van een assemblagebeeld en een inkttekening.
Op www.flevolanderfgoed.nl staat de geschiedenis van dit deel van Schokland: De terp de Zuidert dateert van circa 1400 en was met ongeveer 14 huisjes de kleinste woonbuurt op Schokland. Dit gehucht vormden samen met de woonterp Middelbuurt het dorp Ens. De huizen op de Zuidert, die opgetrokken waren in hout, met een lemen vloer en een dak van riet of stro, stonden dicht op elkaar. Bij een felle brand in 1775 werden alle woningen in de as gelegd en 76 mannen, vrouwen en kinderen werden dakloos. Bij het herstel van de huizen werden de bewoners ondersteund door de stad Kampen en het gewest Overijssel. In 1825 teisterde een stormvloed het eiland. Door de golven werden op Zuidbuurt huizen verwoest. De bewoners herbouwden de buurt provisorisch.
Rolina Nell - Teken de tijd
In haar werk staan vrouwen en meisjes centraal. Hun interactie met de omgeving en het dagelijks leven spelen hierbij een belangrijke rol. Op deze installatie zijn zes generaties vrouwen zichtbaar, wapperend aan de waslijn. De cyclus van eb en vloed manifesteert zich in het drogen van de was.
Op de Zuidert waren geen voorzieningen zoals een kerk, een school of een winkeltje. Hiervoor waren de bewoners aangewezen op Middelbuurt. Door storm en overstromingen was het dikwijls onmogelijk om op Middelbuurt te komen. In een brief van 24 januari 1842 aan koning Willem II beklaagden de bewoners van de Zuidert zich over deze toestand. In een antwoord door de dienst Waterstaat werd de Zuidbuurt te klein en onbeduidend genoemd om als algemeen belang te worden aangemerkt. "Dit ongemak is eigen aan de plaats die door de inwoners vrijwillig wordt bewoond". In de nacht van 1 op 2 januari 1853, twee dagen voor volle maan, dus omstreeks springtij, woedde er een zware storm uit het noordwesten. Op zee waren de golven zeer hoog. In een mum van tijd stond de Zuidert onder water.
De situatie op de woonterp was uitzichtloos. De herstelwerkzaamheden aan het paalwerk werd geraamd op ƒ 20.000,- . Op 21 augustus 1854 bracht de Overijsselse Commissaris van de Koning een inspectiebezoek aan Schokland. Dat bezoek had tot gevolg dat voor het opknappen van de verwaarloosde woningen op de Zuidert geen overheidsgeld meer ter beschikking werd gesteld. Er werd besloten om de buurt te slopen. De bewoners van de woningen kregen een schadevergoeding van ƒ 500,- als zij hun woningen binnen een jaar sloopten en zich elders zouden vestigen. De bewoners accepteerden dit aanbod. In 1855 ontruimden de 16 gezinnen, ca. 80 mensen, de terp en verhuisden naar Middelbuurt en Emmeloord
Sigrid Hamelink - Niets dan tijd
De kunstenares werkt graag met haar handen in de klei. Haar keramiekinstallaties hebben de relatie van de mens met natuur tot onderwerp. Voor EB liet ze zich inspireren door de rust van Schokland. Het latten bouwwerk refereert aan een houten zeewering. Het is een bouwsel dat nauwelijks beschutting biedt, maar wel een uitzichtpunt. Er staat een figuur, starend in de verte. De tijd lijkt er niet toe te doen.
Karin van der Molen - Kielzog
Haar kunstwerken beschouwen de wisselwerking tussen de natuur en de cultuur van de mens die haar bewoont. Voor EB maakte ze een scheepje dat gestrand is op de oever van Schokland, te zwaar om nog te varen. Een lange geschiedenis van aardewerk is als kokkels en mossels aangegroeid onder de bodem en aan de wanden. Ze weerspiegelen het leven van mensen wiens leven zo nauw verbonden was met de elementen.
Onder de A6, waar het Ketelmeer overgaat in het IJsselmeer, vinden we een mooi plekje voor de zonsondergang.
Ik lees het gedicht van Maria Vasalis wat ik tijdens de kunstwandeling verzameld heb.
Eb
Ik trek mij terug en wacht.
Dit is de tijd die niet verloren gaat:
Iedere minuut zet zich in toekomst om.
Ik ben een oceaan van wachten,
waterdun omhuld door 't ogenblik.
Zuigende eb van het gemoed,
dat de minuten trekt en dat de vloed
diep in zijn duisternis bereidt.
Er is geen tijd. Of is er niets dan tijd?
Vandaag was de vondst van verdronken dorpen in de Noordoostpolder in het nieuws. Lange tijd werd gedacht dat Urk en Schokland de enige twee nederzettingen waren die in de late Middeleeuwen in het noordoostelijke deel van het Zuiderzeegebied lagen. Maar maritiem archeoloog Yftinus van Popta van de Rijksuniversiteit Groningen ontdekte nog vier verdronken dorpen in het gebied.
https://nos.nl/artikel/2353862-verdronken-dorpen-teruggevonden-in-noordoostpolder.html.