Rembrandt staat momenteel volop in de belangstelling. Ter gelegenheid van zijn 350ste sterfjaar presenteert het Rijksmuseum alle schilderijen, etsen en tekeningen uit de collectie. Rembrandt (1606-1669) werd geboren als molenaarszoon in Leiden. Zijn ouders schreven hem in voor de universiteit maar hij haakte snel af en werd schildersleerling. Op 25-jarige leeftijd verhuisde hij naar Amsterdam waar hij veel portretopdrachten kreeg. Naast portretten maakte hij ook veel historiestukken, etsen en tekeningen.
In 1634 trouwde hij met Saskia Uylenburgh, in 1641 werd hun zoon Titus geboren. Een jaar later stierf Saskia. Met zijn huishoudster Hendrickje Stoffels kreeg Rembrandt in 1654 een dochter, Cornelia. Rembrandt was lang één van de meest succesvolle schilders van zijn tijd. Mede door zijn eigenzinnige manier van werken raakte hij echter uit de gratie bij de gegoede burgerij. In de jaren vijftig kwam Rembrandt in financiële problemen. Zijn bezittingen werden verkocht. Kort achter elkaar overleden Hendrickje, Titus en vervolgens Rembrandt zelf. Hij ligt begraven in de Westerkerk in Amsterdam.
Door tv-programma's als Het geheim van de Meester en Project Rembrandt raak ik ook weer in de ban van zijn werk, en dat van andere Hollandsche Meesters. Krijg ik meer oog voor de techniek en details.
Foto boven: Zelfportret, ca. 1628
Rembrandt is een zelfverzekerde man en maakt zelfportretten in alle levensfases. Hij experimenteert hierbij met technieken, zoals hierboven met licht en schaduw, hetgeen zeer ongebruikelijk was in die tijd. Om de krullen in zijn wilde haardos te accentueren tekende hij met de achterkant van zijn penseel in de nog natte verf.
Foto boven: Het Joodse bruidje. Vincent van Gogh was erg onder de indruk van dit werk: 'Geloof je nu wel, en dat meen ik oprecht, dat ik tien jaren van mijn leven wilde geven, als ik hier voor dit schilderij veertien dagen nog kon blijven zitten met een korst droog brood voor voedsel.' Aan zijn broer Theo schreef Van Gogh:
'Wat een intiem, wat een oneindig sympathiek schilderij'.
Foto onder: Naakte vrouw rustend op een kussen.
Het is druk in de Philipsvleugel van het museum, waar deze tentoonstelling hangt. Druk en warm. Ik ben er vroeg, kwart over tien, maar de eerste bussen zijn al uitgeladen en klasjes zijn gearriveerd. Er hangen veel kleine schetsen en etsen, maar door de drukte voel ik niet de ruimte om er echt rustig naar te kijken. Mijn geduld gaat op in de vele opvliegers, mijn foto's zijn grotendeels bewogen.
Pleurants van het praalgraf Isabella van Bourbon
In 1465 overleed Isabelle van Bourbon, de vrouw van Karel de Stoute, hertog van Bourgondië. Hun dochter Maria liet voor haar een praalgraf maken. Om de tombe stonden vierentwintig beeldjes van rouwende familieleden en voorouders, zogenoemde pleurants.
Ik hou hiervan, als liefhebber van dramatische grafkunst.
Sint-Vitus
Vitus was een jongen uit Sicilië die in de vierde eeuw zijn bekering tot het christendom met barbaarse martelingen moest bekopen. De wreedste daarvan was dat hij als twaalfjarige jongen in een pot met olie, hars en pek werd gekookt. Hij overleefde wonderwel door zijn onwrikbare geloof.
Beneden, bij de Aziatische kunst kom ik weer tot rust.
Foto linksboven: de boeddha Amida Nyorai.
Deze boeddha regeert over het hoogste van de negen niveaus van het Westelijk Paradijs. Wedergeboorte is het hoogste wat een levend wezen hier kan bereiken.
Foto links: Shotoku Taishi. Deze staatsman was rond 600 een belangrijke voorvechter van het boeddhisme. Later werd hij zelf als godheid vereerd. Hier is hij afgebeeld als kind van twee, toen hij volgens de overlevering voor het eerst Boeddha aanbad.
Foto boven: Een lohan. Een lohan, volgeling van Boeddha, heeft geestelijke volmaaktheid bereikt. Hij leeft niet onder de mensen maar als kluizenaar in de bergen. Er zijn achttien verschillende lohan. Dit is Ajita. In volledige concentratie luistert hij naar het lezen van een soetra, een boeddhistisch geschrift.
Natuurlijk moet ik ook even langs de Nachtwacht, ook al vind ik dit niet het mooiste werk van Rembrandt. Het raakt me minder dan bijvoorbeeld Het Joodse bruidje of een aantal zelfportretten. Maar ik kan wel oog hebben voor de details, hoe hij licht gebruikte om de aandacht op iets te vestigen.
Foto linksboven: Pieter de Hooch - Moedertaak (moeder die het haar van haar kind reinigt). Een moeder onderzoekt haar kind grondig op luizen. Ze zitten in een sober Hollands interieur, met Delfts blauwe tegeltjes en een bedstee. Rechtsvoor staat een kakstoel, een kinderstoel met ingebouwde po.
Foto linksboven: Johannes Vermeer - Het Melkmeisje
Geheel verdiept in haar werk schenkt een dienstmeisje melk in. Vermeer schilderde veel alledaagse handelingen.
Foto boven: Johannes Vermeer - Brieflezende vrouw.
Een jonge vrouw staat aandachtig een brief te lezen in het ochtendlicht. Ze is nog gekleed in haar blauwe nachtjakje. Alle kleuren zijn ondergeschikt aan dit stralende lapis lazuli-blauw. Vermeer registreerde exact de lichteffecten. Zo durfde hij het als eerste aan om de huid in zachtgrijs, en de schaduwen op de muur in lichtblauw te schilderen.
Ik houd enorm van deze menselijke taferelen. Ze geven zo'n mooi tijdsbeeld. Ik merk dat de jaartallen me meer interesseren nu ik bezig ben met mijn stamboom. Het besef dat ik hele verre voorouders heb gehad die ook in die tijd hebben geleefd intrigeert me. In mijn hoofd zet ik er schilderijen naast van soortgelijke handelingen uit de moderne tijd. Een glas water vullen uit de kraan, een mailtje lezen. Worden daar ook schilderijen van gemaakt?
Of mist deze tijd de romantiek? De zachtheid en de melancholie? Kijken mensen in de toekomst ook naar dergelijke beelden in een museum, verwonderd, fantaserend? Bestaan er dan nog musea?
Foto boven: schilderskist.
Foto onder: Hendrick Avercamp - Winterlandschap met schaatsers.
Honderden mensen zijn op het ijs te vinden; de meesten voor het vermaak, anderen zijn aan het werk. Ik meen me te herinneren dat we vroeger thuis platen hadden met zulke taferelen. Met de verschillende jaargetijden. Mannen die hun hoge hoeden dreigden te verliezen door een herfststorm.
Foto rechtsboven: Adriaen van Utrecht - Pronkstilleven.
Ik was nooit zo van stillevens maar door die tv-programma's heb ik anders leren kijken. Zie je het wellustige eten, hoe de kleuren bijna de smaak in je mond brengen.
Foto rechtsonder: Jan Havicksz Steen - Het toilet
Een meisje kleedt zich uit voor het slapen gaan. De openlijke erotiek was in die tijd nog niet erg gebruikelijk.
In het Rijksmuseum staan ook een aantal poppenhuizen, die een goed beeld geven van de vroegere inrichting van chique woonhuizen. Poppenhuizen waren in de 17e eeuw geen kinderspeelgoed, maar een liefhebberij van de volwassen vrouw, zoals een man kunst verzamelde. De inrichting werd vaak verzorgd door meubelmakers, glasblazers en zilversmeden, om zo alle onderdelen van de inrichting zo natuurgetrouw mogelijk na te maken.
O, wat houd ik van bibliotheken. Dit is natuurlijk wel een hele mooie versie. Ik zou werkstukken willen maken en hier de hele dag willen vertoeven, mijn vingers langs pagina's laten glijden, woorden noteren, de geur van boeken opsnuiven.
Maar het allermooiste van deze dag is wel het werk Shylight van Studio Drift (video's hieronder). Zet mij op een bankje in het trappenhuis bij dit werk zonder andere bezoekers en ik ben gelukkig. Vijf bloemkelken, gemaakt van vele lagen organische zijde, voeren een mechanisch ballet uit van open- en dichtgaan. Beurtelings vouwen ze zich in alle glorie uit om zich direct daarna weer schuchter terug te trekken, zoals ook bloemen zich sluiten voor de nacht. Een bijzonder ontroerend menselijk schouwspel.
eigen video's van Studio Drift - Shylight
Tenslotte nog een paar tips als mensen ook naar Alle Rembrandts willen:
- zorg dat je in een geduldige bui bent
- kleed je eerder te luchtig dan te warm
- wees vroeg
- breng je jas niet naar de garderobe maar gebruik de kluizen bij de toiletten beneden. Dat scheelt je een lange rij als je je jas weer ophaalt.
- als je door de controle bent ga je links. Aan je rechterhand heb je zalen maar bewaar die voor later. Haal eerst bij de balie die links bij de toegang tot die zalen staat een kaartje met starttijd (of reserveer deze alvast online) en loop daarna direct naar de Philipszaal voor Alle Rembrandts. Het geeft je de beste kans op zo min mogelijk medebezoekers.
- vergeet niet op de tweede etage ook even naar de bibliotheek te gaan en naar de lampen van Studio Drift in het trappenhuis.