Writing to Vermeer

Johannes Vermeer

Vermeer werd geboren in 1632 in Delft. Zijn vroegste werken waren groot opgezette historiestukken. Hij trouwde in 1653 met Catharina Bolnes. In ongeveer 1656 veranderde zijn werk van onderwerp. De meeste van zijn schilderijen beelden dan intieme, serene en 'goedburgerlijke' taferelen af, waarop de afgebeelde personen met dagelijkse activiteiten bezig zijn en min of meer door de schilder 'betrapt' lijken. Opvallend is het aantal doeken waarop het licht via een links afgebeeld venster binnenvalt. Ook markant is dat Vermeer relatief weinig mannen afbeeldde en zelden kinderen, oude mensen, bloemen, honden of planten.

Rond 1660 trokken ze in bij zijn schoonmoeder, Maria Thins, die het echtpaar ook financieel ondersteunde. Vermeer werkte vooral in opdracht. In 1672 stortte de kunstmarkt in vanwege de Hollandse oorlog. Vermeer verkocht in deze periode weinig en verviel in somberheid. In december 1675 stortte hij in. Anderhalve dag later overleed hij. Hij liet elf kinderen na, van wie er bij zijn overlijden nog tien minderjarig waren. Zijn weduwe verklaarde twee jaar na zijn dood: "… Dientengevolge en ook vanwege de belasting van zijn kinderen, terwijl hij van zichzelf geheel niet over middelen beschikte, raakte hij zozeer in razernij en verval, dat hij in één of anderhalve dag van een gezonde toestand overging in de dood."

In meerdere schilderijen van Vermeer komen vrouwen voor die brieven schrijven of lezen.

Inhoud

Writing to Vermeer is een Engelstalige opera in zes bedrijven, gebaseerd op de schilderijen van Johannes Vermeer. In de opera staan drie vrouwen centraal, zijn zwangere vrouw, zijn schoonmoeder en een fictieve vrouw Saskia de Vries als model van de schilder. Het verhaal speelt zich af in 1672, het jaar wat in Nederland bekend staat als Rampjaar, onder andere vanwege de oorlog tussen de protestanten en de katholieken, en een grote brand in Delft. Vermeer is voor twee weken voor zaken vertrokken naar Den Haag. Tijdens zijn afwezigheid schrijven de drie vrouwen elk zes brieven aan hem. Ze doen een emotioneel beroep op hem om naar huis terug te keren. Ze schrijven over het dagelijkse huiselijk leven, over kleine persoonlijke bekommernissen, als scherp contrast met de catastrofale gebeurtenissen in het land. Deze gebeurtenissen worden in de opera getoond op een filmscherm achter de mensen op het toneel. Met videoprojecties wordt de toneelvloer omgetoverd tot een Vermeer-tegelvloer of de handgeschreven tekst uit een brief en tegen de achterwand details uit Vermeer’s schilderijen. De vrouwen dragen 'Vermeer-kostuums', met name het kenmerkende gele met hermelijn afgezette jakje.  

Meningen

Paul Korenhof op Opus Klassiek, juli 2004:

Het theater is geen bioscoop en opera is geen film. Een open deur, maar ik vraag me af of de mensen die bij Writing to Vermeer Het Muziektheater voortijdig verlieten, misschien iets heel anders verwacht hadden na het zien van Girl with a Pearl Earring. ´Girls´ waren er overigens genoeg op het toneel, aan parels ontbrak het ook niet en het libretto van Peter Greenaway was zelfs onmiskenbaar filmisch van opzet, dus een parallel leek zeker aanwezig. Een kleurrijk kijkspel was het eveneens en in de regie van Saskia Boddeke had dat zelfs op somptueuze wijze vorm gekregen, inclusief een complete overstroming in de slotscène.

Waar de film over Vermeers dienstmeisje echter niet verder gaat dan het omzetten van een Libelle-verhaal in een schitterend plaatjesboek, graven Greenaway en componist Louis Andriessen in Writing to Vermeer aanmerkelijk dieper. De 'plot' gaat niet verder dan het feit dat drie vrouwen die Vermeer na staan (zijn vrouw Catherina, zijn schoonmoeder Maria Thins en zijn model Saskia) hem tijdens zijn afwezigheid brieven schrijven. Daaromheen creëerden librettist en componist echter een veelkleurig tijdsbeeld dat in hoge mate contrasteert met de reactie daarop van de drie vrouwen - of beter: het ontbreken van hun reactie. Holland staat in brand, de Fransen zijn opgerukt tot Utrecht, in Den Haag worden de broeders De Witt vermoord, maar de briefschrijfsters komen niet verder dan huiselijke gebeurtenissen en hun eigen reactie op hun scheiding van 'de man in hun leven'.

Het resultaat is niet alleen theatraal adembenemend, maar het is ook aangrijpend. Vooral door het ontbreken van ieder antwoord voelt de toeschouwer zich direct aangesproken en wordt hij nog verder de handeling binnengezogen dan al gebeurt door Andriessens directe muzikale taal en de in alle opzichten meeslepende uitvoering. Ook als het soms schommelt in de coördinatie weet Reinbert de Leeuw het door hem bezielde ensemble langs iedere valkuil te leiden, nu nog met meer effect dan voorheen, doordat de rol van de elektronische versterking enigszins is teruggedrongen. Van dat laatste profiteren vooral de drie solisten, waarbij Susan Narucki (Catherina), Susan Bickley (Maria) een mooi portret schilderen van twee vrouwen die in een woelige tijd het huishouden draaiende moeten houden. Enigszins terzijde (ook letterlijk) staat Barbara Hannigan, die als de 'uithuizige' Saskia (zij is door haar vader teruggeroepen naar Dordrecht om daar te worden uitgehuwelijkt) zorgt voor momenten van een ontroerende eenvoud en directheid.

(Recensie - Writing to Vermeer als kroon op eigentijdse opera - OpusKlassiek)

boven en onder: ©Sebastian Bühler

Inspiratie

Lang geleden dat ik deze opera zag in het Muziektheater. Maar ik kan me dit (audio)visuele spektakel nog goed herinneren. Zo weet ik nog dat er op een gegeven moment een koe over het toneel wordt gevoerd, de geprojecteerde brieven op de vloer en de enorme hoeveelheid water. Geweldig hoe de meerdere kunstdisciplines zoals muziek en film werden samengebracht. 

Bronnen

Saskia Boddeke & Peter Greenaway Projects
Wikipedia - Johannes Vermeer
Wikipedia - Writing to Vermeer
Thijn van de Ven
OpusKlassiek