| Naam | Pilotenmasker |
| Genre | documentaire |
| Regie | Simonka de Jong |
| Onderwerp | Simonka de Jong volgt het ziekenhuisleven van een groep jonge kinderen met de diagnose kanker. |
| Jaar | 2017 |
Video
De documentaire zelf is hier te zien: NPO Start
in deze aflevering van DocTalks praat Eva Cleven met regisseur Simonka de Jong over haar documentaire Pilotenmasker
Inhoud
Het is datgene wat je liever nooit te horen zal krijgen. Je kind krijgt de diagnose kanker. Als ouder zie je dat je kind een traject vol behandelingen, controles en opnames moet ondergaan. Maar hoe beleeft het kind dit eigenlijk allemaal? In de documentaire Pilotenmasker, dat verwijst naar het mondkapje, kijken we mee door de ogen van een aantal vier- en vijfjarige kinderen tijdens hun verblijf in het Prinses Maxima Centrum in Utrecht.
We zien de kinderen van heel dichtbij tijdens hun verblijf en de behandelingen. Ze krijgen veel te verduren, van prikken en scans tot operaties en uitvallend haar. De camera verlaat het ziekenhuis niet in deze film over de lange weg die ernstig zieke kinderen moeten gaan in de hoop dat ze uiteindelijk genezen. De vaak vroegwijze patiëntjes lijden onder de intensieve behandeling van hun ziekte, misschien wel meer dan aan de ziekte zelf. Ouders leiden hun kind af wanneer het weer in de 'tunnel' moet voor een borstfoto of wanneer er een slangetje via de neus wordt aangebracht. Het medisch personeel blijft geduldig, maar de volgende patiënt wacht ook.
Vanuit het perspectief van de kinderen zien we hoe ze zich daarbij staande houden. Intieme shots worden afgewisseld met verrassende beelden die de 4- en 5-jarige kinderen zelf hebben gedraaid: het plafond vanuit hun ziekenhuisbed, oranje voetstappen in de gang en de eindeloze reeks slangetjes waar ze aan vastzitten. Zo filmt Vera zichzelf op de achterbank terwijl ze met haar ouders onderweg is naar het ziekenhuis. Ze zingt keihard mee met een liedje van haar lievelingsfilm Frozen. Niet veel later zit ze huilend en kokhalzend in het ziekenhuis, en daarna mag ze weer een kraal aan haar ‘kanjerketting’ rijgen, omdat de zoveelste behandeling achter de rug is. Ouders en verpleegkundigen blijven voornamelijk handen en stemmen op de achtergrond. Het beeld wordt gekenmerkt door de vele close-ups, waardoor je met de kinderen meeleeft en hun schrijnende eenzaamheid voelt. Deze observerende documentaire houdt de gevoelens onderhuids, maar weet juist daardoor te raken.
De periode in het ziekenhuis is een emotionele achtbaan. Hoe ondergaan zij de soms pijnlijke ingrepen, hoe reageren ze op tegenvallende uitslagen en hoe gaan ze met hun ziekte om?
Eén van de kinderen uit de documentaire is Florence, de zesjarige dochter van Odette Nedeianu. "Toen de opnames plaats vonden, wisten wij pas twee weken dat zij leukemie had. Ze heeft er nu een jaar van behandelingen op zitten, en gelukkig gaat het naar omstandigheden goed met haar."
Rob Pieters is kinderoncoloog en tevens de behandelend arts van Florence. De documentaire gaf ook hem nieuwe inzichten. "Zelfs als je er dagelijks mee te maken hebt, laat dit je niet onberoerd. Ik heb met name geleerd hoe ontzettend kleine details heel ingrijpend kunnen zijn voor ouders, maar zeker voor kinderen." Hij zag dat met name terug in de scène waar een kind een medicijn toegediend moet krijgen via een spuitje in haar mond, omdat ze geen pil wilde innemen. "Je voelt daar ook de wanhoop van de moeder, maar je kunt niet anders. Het is een hoge uitzondering dat dit zo gaat, maar het leert ons als personeel ook hoe erg de werkelijkheid is."
De documentaire geeft ook weer hoe groot de wilskracht is van de kinderen. "Ieder kind is er van overtuigd dat ze gewoon beter worden, dat is hun overlevingsmechanisme. Die instelling is zo mooi, want ik als moeder ben wel heel angstig", vertelt Odette. Ook Rob ziet dat bij de kinderen. "Ze hebben vertrouwen in wat je doet. En de documentaire laat niet alleen maar ellende zien, maar ook grappige momenten. Onze afdeling is een kermis van emoties door elkaar heen."
Florence heeft nog een behandelingstraject van twee jaar voor de boeg. Ze kan wel naar school, en probeert op haar manier met alle kinderen mee te doen. Ondanks de ziekte van haar dochter, leert Odette ook van haar. "Ze laat me inzien dat het belangrijk is te leven in het nu, hoe cliché het ook klinkt. Ik heb enorm veel respect voor haar, omdat ze zo waardig met deze moeilijke situatie omgaat."
Meningen
Helmut Boeijen op De Docupdate, november 2017:
Owen blaast op zijn oranje fluit. Hij wil die tunnel niet in. En papa en mama vinden dat hij er wel in moet. Alleen even een foto maken. Ze beloven een kadootje. Owen gaat uiteindelijk overstag. Hij houdt zijn knuffel stevig vast. Op de achtergrond klinkt Kinderen Voor Kinderen.
De openingsscène van Simonka de Jongs aangrijpende film Pilotenmasker is een voorbode van wat de kijker nog te wachten staat: kleuters met ‘gemene celletjes’ in hun lichaam, die noodgedwongen worden blootgesteld aan ingrijpende medische onderzoeken en behandelingen. Normale kinderen die verzeild zijn geraakt in volstrekt abnormale situaties.
In de allerbeste ‘direct cinema’-traditie, zonder interviews en met een camera die intiem de (rauwe) werkelijkheid registreert, worden de gebeurtenissen op de afdeling kinderoncologie van het Prinses Máxima Centrum in Utrecht vereeuwigd. De focus ligt daarbij volledig op de kinderen. Ouders, verpleegkundigen en doktoren blijven vaak helemaal buiten beeld of figureren aan de rand van het frame.
Simonka de Jong, kleindochter van de bekende historicus Loe (over wie ze ook een film maakte), verplaatst zich af en toe ook letterlijk in het perspectief van de kinderen en geeft hen een camera in de hand, zodat ze hun eigen belevingswereld kunnen vastleggen. Onderwijl blijven de medici voor hen vechten met hun ziekte.
Laat Het Los, zingt een schattig meisje tegen het einde van Pilotenmasker hartstochtelijk mee met Elsa van de Disney-film Frozen, die ze voor zich ziet op een mobiele telefoon. ‘Laat het gahaaan!’ En haar directe omgeving heeft het even te kwaad.
Het is de opmaat naar de indrukwekkende slotscène van deze afwisselend pijnlijke, vertederende en hartverscheurende film, die terecht kans maakt om te worden uitgeroepen tot beste Nederlandse documentaire tijdens het IDFA.
